Żmija Zygzakowata
(vipera berus)
Żmija zygzakowata jest jedynym jadowitym wężem żyjącym w Polsce. Należy ona do węży jadowitych z grupy tzw. solenoglypha, których aparat jadowy wykazuje najwyższy stopień rozwoju: ich górna szczęka jest zupełnie zredukowana i służy do osadzenia tylko zębów jadowych. Zęby te mają kanaliki, przez które jad dostaje się do ciała ofiary. W czasie spoczynku zęby te są złożone, a dopiero w czasie ataku żmija ustawia je za pomocą mięśni w pozycji dogodnej do zadania ciosu. Ciało jej jest krępe, grube, bardziej ociężale. Głowa jest płaska, szeroka, sercowata, bardzo wyraźnie odgraniczona od reszty ciała, okryta drobnymi tarczkami. W odróżnieniu od innych węży oko żmii ma pionową źrenicę. Ogon jest bardzo krótki.
Długość ciała naszych żmij dochodzi do 75 cm. Żmija zygzakowata ma nadzwyczaj zmienne ubarwienie. Do najważniejszych jego typów należą formy o szarym lub brązowym grzbiecie z wyraźnie zaznaczoną zygzakowatą czarną wstęgą, ciągnącą się od karku do końca ogona ("wstęga kainowa"). Dosyć częste są u tego, gatunku osobniki melanistyczne o jednolicie czarnym ubarwieniu.
Ulubionym środowiskiem żmii są polanki lub przecinki w podmokłych lasach oraz stosy kamieni na pograniczu pól i lasów w okolicach górzystych. Ze snu zimowego budzi się żmija w marcu, okres godowy przypada u niej w kwietniu i maju. Żmija jest gatunkiem jajożyworodnym. Młode przychodzą na świat w sierpniu i we wrześniu, w ilości nie przekraczającej 20 sztuk w jednym miocie. Żmija nasza jest wprawdzie zwierzęciem nocnym, poluje jednak również chętnie i w ciągu dnia. W upalne dni lubi się ona godzinami wygrzewać w promieniach słońca. Poluje prawie wyłącznie na drobne ssaki - rzadziej na jaszczurki i żaby. Ofiarę swoją uśmierca działaniem jadu i dopiero wtedy ją połyka. Jad żmii charakteryzuje się silnym działaniem miejscowym (opuchlina, ból) oraz działa porażająco na organizm (system trawienny, oddechowy itp.). Jad ten może być śmiertelny dla człowieka, a jedyną skuteczną odtrutką w przypadku ukąszenia jest zastosowanie surowicy przeciwjadowej.
W sen zimowy zapada żmija zygzakowata w październiku. Wbrew mniemaniom żmija zygzakowata jest zwierzęciem bardzo delikatnym, szczególnie słabo odpornym na lekkie nawet obrażenia ciała. Bardzo trudno utrzymać ją też w hodowli, gdyż przeważnie odmawia przyjmowania pokarmu. Rozsiedlenie geograficzne tego gatunku obejmuje ogromny obszar od Oceanu Spokojnego w Azji, po zachodnie krańce Europy. Nie występuje on tylko w najbardziej południowych krańcach naszego kontynentu. Na północy dochodzi do 68,5°N szerokości geograficznej. W górach żyje na wysokości do 2000 m n.p.m. U nas, jak i w całej Europie środkowej, żyją przedstawiciele rasy nominalnej V. b. berus (Linnaeus), pozostałe dwie rasy znane są z półwyspu Bałkańskiego i Pirenejskiego, przy czym tę ostatnią podniesiono obecnie do rangi osobnego gatunku (Vipera seoanei). W całej Polsce żmija zygzakowata jest dosyć pospolita, jednakże tylko w tych miejscach, w których znajduje odpowiednie dla siebie środowisko. Szczególnie liczna jest w Karpatach (Bieszczady), natomiast niezbyt licznie występuje w Tatrach, gdzie została prawdopodobnie już znacznie przetrzebiona.
Choć nie można w żadnym przypadku lekceważyć żmii i jej ukąszeń, to jednak opowiadania o jej agresywności i szkodliwości są fałszywe lub przesadzone. Według Szyndlara (1981) w ciągu 30 lat znamy tylko jeden i to dosyć problematyczny przypadek zgonu po ukąszeniu przez tego węża. Żmije nasze nigdy nie atakują aktywnie i mogą być niebezpieczne tylko w przypadku bezpośredniego zetknięcia (np. nastąpienie bosą nogą).
Pierwsza pomoc w razie ukąszenia Żmii
Pierwsza pomoc polega na obmyciu zranienia zimną wodą i unieruchomieniu kończyny, najlepiej poniżej poziomu ciała. Wskazane jest ochłodzenie kończyny za pomocą woreczków z lodem, okrycie poszkodowanego (zapewnienie komfortu termicznego). Metody polegające na nacinaniu rany i upuszczaniu krwi są historyczne i nie powinny być stosowane. Nie zaleca się również stosowania opasek uciskowych, zabronione są próby wysysania jadu. Należy monitorować funkcje układów krążenia i oddechowego.
Zasadniczym postępowaniem jest padanie surowicy przeciwko jadowi żmij i chirurgiczne opracowanie zranienia. Podanie surowicy jest skuteczne do 20 (max.24) godzin po ukąszeniu.